پرنده‌نگری با طعم فلسفه

سفرنامه پرنده‌نگری با طعم فلسفه

تهران روز به روز شلوغ‌تر می‌شود؛ زمانی سر و صدای پرنده‌ها را گوشه و کنار شهر می‌شنیدیم و حتی لابه‌لای درخت‌ها می‌شد دارکوب‌ها و طوطی‌ها را دید؛ اما حالا زیستگاه پرنده‌ها کوچک و کوچک‌تر شده است.

اما شاید برایتان عجیب باشد که همین تهران شلوغ و آلوده، زیستگاه صدها گونه پرنده‌ای هست که پایتخت را برای زندگی انتخاب کردند و به عبارتی همشهری ما شدند.

اما واقعا چرا تهران این تعداد زیاد پرنده را در خودش جای داده است؟

ایران در مرکز رفت ‌و آمد پرندگان مهاجر قرار گرفته است و پرندگانی که می‌خواهند از عرض‌های جغرافیایی بالاتر از سرمای سخت سیبری به عرض‌های کمتر، مهاجرت کنند، در مسیر حرکت، از کشور ما می‌گذرند؛ پارک شهر هم به‌خاطر تنوع گیاهی زیاد، یکی از مقاصد جذاب و پر غذا برای پرنده‌هاست.

تمرین مشاهده‌گری

برنامه از سایت پرنده نگری پارک شهر شروع شد، بچه‌ها مشتاقانه دوربین‌های دوچشمی مخصوص مشاهده پرنده‌ها را تحویل گرفتند و همراه راهنمای تخصصی پرنده‌نگری شروع کردند به گشت‌زنی در پارک، بچه‌ها باید تمرین می‌کردند که خوب مشاهده کنند و هر تحرکی رو توی درخت‌ها و لابه‌لای بوته‌ها تشخیص بدهند. حدود 15 گونه پرنده را شناسایی کردند؛ گونه‌هایی مثل سینه سرخ، بلبل خرما، گنجشک خانگی، کلاغ ابلق، مینا، دارکوب سوری، سسک و …

تمرین پرسشگری، گفتگو و استدلال‌ورزی

بچه‌ها پر از سوال بودند، برنامه طوری طراحی شده بود که بعد از پرنده‌نگری، حلقه گفتگو (بخوانید حلقه کندوکاو) تشکیل شود و بچه‌‌ها در فضای امن گفتگو کنند. در حلقه کندوکاو تلاش کردیم از طریق یک محرک که در اینجا بازدید از سایت پرنده‌نگری بود، کودکان را در موقعیت ژرف اندیشی قرار دهیم، بچه‌ها در این موقعیت با استفاده از تکنیک‌های فلسفه برای کودکان (فبک)، مشاهده‌گری، شنوندگی فعال، پرسشگری، استدلال، تجزیه ‌و تحلیل، نتیحه‌گیری و خود اصلاحی را در جمع همسالان می‌آموزند.

چند نمونه از سوالات بچه‌ها را ببینید:

پرنده چیست؟
آیا ممکن است یک موجود پرنده باشد ولی پرواز نکند؟
آیا ممکن است یک موجود پرواز کند اما پرنده نباشد؟
فرق پرنده‌های آزاد با پرندگان در قفس چیست؟
آیا درست است که پرنده را به عنوان حیوان خانگی نگه‌داریم؟
چرا بعضی افراد به پرنده‌ها صدمه می‌زنند؟
چرا پرنده‌ها مهم هستند؟
پرنده‌ها چطور بچه‌دار می‌شوند؟
چرا آدم‌ها پر ندارند؟
آیا درست است پرنده‌ها را بخوریم؟
آیا درست است پرنده‌ها را شکار کنیم؟
چرا صدای پرنده‌ها با هم فرق می‌کند؟
چرا بعضی پرنده‌ها روی آب و بعضی در خشکی هستند؟
چرا پرنده‌ها منقار متفاوت دارند؟
چرا رنگ پرنده‌ها در فصول مختلف متفاوت است؟
چرا پرنده‌ها مهاجرت می‌کنند؟
چرا نر و ماده پرندگان متفاوت است؟
آیا کلاغ 400 سال عمر می‌کند؟
آیا جغد شوم است؟
آیا قارقار کلاغ یعنی اتفاق بدی میافتد؟

سوالات بچه‌ها تامل برانگیز بود، بعضی سوالات سوال بازپاسخ دانشمندان بود و هنوز بشر پاسخ آنها را نمی‌دانست.

قوانین حلقه کندوکاو:

ما به‌صورت انفرادی می‌اندیشیم و بعد ایده‌ها را به اشتراک می‌گذاریم.
ما ایده‌ها را بر ایده سایرین بنا می‌کنیم.
هر سوال یک جواب ندارد، بلکه دامنه‌ای از پاسخ‌ها را داراست.
حلقه کندوکاو جای امنی برای بروز احساسات و افکار ماست.

در باره کلاس فلسفه برای کودکان (فبک)

محرک گفتگو: تور پرنده‌نگری

تو این کلاس به دنبال یاد دادن آموزه‌های فلاسفه نیستیم، اینجا می‌خواهیم از طریق مشارکت به جستجوی جواب سوالات بچه‌ها و بازتولید سوالات بیشتر بپردازیم. ما به سوالات جواب نمی‌دهیم، فقط سوالات را غنی‌تر می‌کنیم و در واقع تسهیلگری می‌کنیم تا بچه‌ها خودشان به روش هم‌یارانه جواب‌ها را کشف کنند و در این فرایند تحلیل و استدلال‌ورزی را یاد بگیرند.

عادت تفکر منطقی و پذیرش نظرات متفاوت از خردسالی نهادینه می‌شود، اگر بچه‌ها در محیط‌های آموزشی باشند که از آنها انتظار پرسشگری و استدلال را داشته باشند، نه حفظ کردن طوطی‌وار و بی‌چون و چرا، آنها هم به مرور خودشان را به تفکر و استقلال فکری عادت می‌دهند.